Εκλεκτοί προσκεκλημένοι, κυρίες και κύριοι, φίλοι και φίλες, ευχαριστώ για την πρόσκληση, την τιμητική θα έλεγα στο πρόσωπό μου πρόσκληση, να απευθύνω χαιρετισμό στα εγκαίνια του ερευνητικού κέντρου Alexander, τόσο τον διευθυντή του Alexander College κ. Άντη Λόππα όσο και τον διευθυντή του εν λόγω Ερευνητικού Κέντρου κ. Κώστα Χριστοδουλίδη.
Πώς άραγε να ξεδιπλώσω σ’ αυτό το σύντομο χαιρετισμό, στα εγκαίνια του Ερευνητικού Κέντρου Αλεξάντερ, τη μαγεία, τη σαγήνη, τον απέραντο ορίζοντα των γνώσεων, των εικόνων και γενικά του παρελθόντος μέσα σ’ ελάχιστα λεπτά. Πώς θα σας κάνω κοινωνούς σ’ αυτό το ανεπανάληπτο ταξίδι της έρευνας που δεν είναι τίποτα άλλο παρά μέθεξη, ανύψωση στο άνω διάζωμα, έτσι για μιλήσω ποιητικά ή ποιητική αδεία, με αυτή την αφοσίωση που με διακατέχει στην ανίχνευση, στην αναδίφηση και αποκρυπτογράφηση ξένων πηγών, κυρίως βενετικών, δηλαδή εν πολλοίς σκωληκόβρωτων και κονισσαλέων εγγράφων, ηλικίας πέντε και πλέον αιώνων;
Η αρχειακή έρευνα, και στην προκειμένη περίπτωση η ιστορική, για να μιλήσω προσωπικά, προϋποθέτει, βέβαια, επίπονη εργασία, υπομονή, επιμονή και προσήλωση και εμμονή στους στόχους, ώστε να πετύχει κανείς να εξορύξει ψήγματα χρυσού, και εν τέλει να φέρει νέες ειδήσεις και νέα στοιχεία στο φως, μέσα από αιώνες δουλείας τους οποίους καλύπτει η αχλύ και έτσι να εμπλουτίσει και να συμπληρώσει το μωσαϊκό των γνώσεων, που αφορά στην πολυδαίδαλη και πολυκύμαντη ιστορία της μικρής και τάλαινας πατρίδας μας Κύπρου, πλην όμως «κειμηλίου των θαλασσών», όπως εύστοχα έχει χαρακτηριστεί από Γερμανό ιστορικό. Και η Κύπρος, η μικρή πατρίδα, αλλά μεγαλόνησος Κύπρος, δεν αποτελεί «κειμήλιο των θαλασσών » μόνο για την γεωγραφική θέση της, η οποία καθόρισε στο πέρασμα των αιώνων και συνεχίζει να καθορίζει τη μοίρα και την ιστορία της, αλλά και για το πολυτιμότατο πολιτισμικό φορτίο που φέρει ως τόπος. Συμπερασματικά λοιπόν θα λέγαμε ότι αυτό τον ατελεύτητο πλούτο, αυτό τον όγκο του πολιτισμικού μας ταμείου σε όλους τους τομείς, οφείλουμε και πρέπει πλέον, ιδιαίτερα μετά την σφοδρή λαίλαπα που μας έπληξε το 1974, εμείς ως Έλληνες της Κύπρου να δημιουργήσουμε τα δικά μας ερευνητικά κέντρα, όπως αυτό που εγκαινιάζουμε σήμερα, το Ερευνητικό Κέντρο Αλεξάντερ, και γι’ αυτό συγχαίρουμε τους εμπνευστές και αρχιτέκτονές του, γιατί, είναι καιρός να καταγράψουμε εμείς οι ίδιοι την ιστορία μας, εμείς που ακούμε την από αιώνων εσωτερική φωνή του γενέθλιου τόπου μας, γιατί μέχρι πρόσφατα η ιστορία μας είχε συνταχθεί στην αλλοδαπή κατά το δοκούν.
Χαίρομαι πραγματικά που παρίσταμαι και παίρνω μέρος στα εγκαίνια ενός ερευνητικού κέντρου, γιατί γνωρίζω τη σημασία και τα πλούσια απότοκα της έρευνας μιλώντας βέβαια, ας το επαναλάβω, ως ιστορικός- ερευνήτρια. Ας υπομνησθεί όμως εδώ ότι τα οποιαδήποτε επιτεύγματα σε κάθε τομέα της έρευνας αποτελούν σταθερά βήματα προόδου, που προσθέτουν στην ανάπτυξη της επιστήμης και στην ευημερία της κοινωνίας.
Ήταν μεγάλη η χαρά και ο ενθουσιασμός που είχα αισθανθεί, αλλά γιατί όχι και υπερηφάνεια, κυρίες και κύριοι, όταν κλήθηκα να συνδράμω ως ιστορικός -ερευνήτρια την πατρίδα μου. Ναι! η Κύπρος χρειάστηκε να υπερασπιστεί σε υπερπόντια χώρα το εθνικό της προϊόν και εγώ είχα παραδώσει ήδη το 1993 την παλαιότερη έως σήμερα πηγή για το χαλλούμι. Λίγα χρόνια μετά η πατρίδα μας κέρδισε το δικαστήριο με την παλαιότερη αυτή πηγή, γραπτή μαρτυρία σε βενετικό έγγραφο, που ανάγεται στο 16ο αιώνα. Ας σημειωθεί όμως ότι η πηγή αυτή είχε αντιγραφεί από ένα μετέπειτα δόγη από κυπριακό χειρόγραφο, άρα είναι πολύ προγενέστερη της χρονολογίας που αναφέραμε. Έχει περιληφθεί εκ νέου η ίδια πηγή στο φάκελλο του εθνικού προϊόντος για την καταχύρωσή του στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όπως πληροφούμαι από τον τύπο θα επιτρέψουμε και στην τουρκοκυπριακή κοινότητα να κατοχυρώσει το χαλλούμι και ως hellim. Μα αγαπητοί μου, το ανεπανάληπτης αξίας από απόψεως επιστημονικής, ιστορικής, πολιτιστικής αλλά και οικονομικής τεκμήριο, το οποίο παρέδωσα ανάγεται σε μια εποχή κατά την οποία η Κύπρος ήταν βενετοκρατούμενη και πολύ μεταγενέστερα περιήλθε στην εξουσία των Οθωμανών, για να διεκδικούν το κατ’ εξοχήν εθνικό μας προϊόν. Οπωσδήποτε, όταν κερδίσαμε το 1999 το δικαστήριο ανέμενα τότε ότι τουλάχιστον θα γινόταν μνεία του ονόματός μου, αλλά δεν. Όπως βέβαια γνωρίζετε ο τόπος μας είναι ένας δύσκολος χώρος και αυτό διατυπώνεται εύστοχα ήδη από βυζαντινό χρονογράφο κατά τον 12ο αιώνα, ο οποίος αποκαλεί την Κύπρο: νήσο μακάρων αλλά και μάχαιρα νήσο.
Ωστόσο, το επίπονο – επίμοχθο ταξίδι της έρευνας και κυρίως ιδίοις εξόδοις αλλά και μέσα σ’ έναν μεσαιωνικού τύπου ανελέητο πόλεμο του περιβάλλοντος χώρου, δε μείωσε το πάθος μου για έρευνα και οφείλω να ομολογήσω ότι μου έδωσε μεγάλες χαρές, αλλά και προσέθεσε σημαντικές μετά από αιώνες σελίδες στις δέλτους της κυπριακής ιστορίας. «Αυτός λοιπόν ο ίδιος ο μόχθος η ηδονή», κατά τον Γερμανό ιστορικό Ranke. Εμπλουτίσαμε όχι μόνο με την παλαιότερη πηγή για το χαλλούμι τον γαστρονομικό χάρτη της Κύπρου, σε σχέση πάντα με την ιστορία, αφού καταθέσαμε πηγές για το χοιρομέρι, τον τραχανά, το κυπριακό τυρί-εννοείται αυτό της φλαούνας-, το παστελλάκι, την εισαγωγή της γαλοπούλας στην Κύπρο, εφόδια με τα οποία η Κύπρος θα είναι σε θέση κάλλιστα να κατοχυρώσει στο μέλλον τα παραδοσιακά της προϊόντα.
Επισημαίνω, επίσης, αφού βρισκόμαστε στη Λάρνακα και το ερευνητικό κέντρο Αλεξάντερ που εγκαινιάζουμε σήμερα βρίσκεται στην ίδια πόλη, την πληθώρα στοιχείων που έχουμε προσφέρει με αρχειακή έρευνα στην ιστορία της Λάρνακας. Μετά από αιώνες εντοπίσαμε σε αρχειακό βενετικό υλικό και δημοσιεύσαμε στοιχεία για την επισκευή του περικαλλούς ναού του αγίου Λαζάρου, που είχε γίνει το 1559, μετά από απόφαση του τότε Βενετού προνοητή και σύνδικου Κύπρου Sebastian Venier, μετέπειτα θριαμβευτή της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου, και τέλος δόγη. Ως γνωστό τότε η Ιερή Συμμαχία συνέτριψε τον οθωμανικό στόλο στις Εχινάδες Νήσους, ως πράξη εκδίκησης στον εχθρό, για την απώλεια της χριστιανικής Κύπρου το 1570-1571.
Τα ανέκδοτα βενετικά έγγραφα των ερευνών μας φώτισαν διάπλατα την ιστορία της Λάρνακας και των Αλυκών. Αναφέρω απλώς και μόνον ενδεικτικά κάποια από τα μεγάλα έργα ανάπτυξης που πραγματοποίησαν οι Βενετοί τόσο στις Αλυκές όσο και στη Λάρνακα κατά τον 16ο αιώνα. Οικιστικό συγκρότημα για το ελαφρύ ιππικό, έργα στο λιμάνι και οικοδόμηση αποθηκών, επισκευές στο φρούριο, οικοδόμηση μεγάρου για το διοικητή των Αλυκών, οικοδόμηση το 1563 του πύργου ακτοφρουράς, γνωστού ως πύργου Κιτίου ή πύργου των Περβολιών, εκτροπή δύο χειμάρρων του Μαυροκόλυμπου και του Κωλόπαννου (ασφαλώς δεν ευθύνομαι για το όνομα) με ένα περιμετρικό κανάλι που οδηγούσε στη θάλασσα, γιατί εισέρχονταν σε εποχές υψηλής βροχόπτωσης στις Αλυκές και κατέστρεφαν το αλάτι. Καταγράψαμε σπουδαίους μηχανικούς που είχαν πραγματοποιήσει έργα στις Αλυκές και συντάξαμε κατάλογο των Βενετών διοικητών των Αλυκών, στοιχεία τα οποία αντλήσαμε από πληθώρα ανέκδοτων εγγράφων. Η Λάρνακα, άλλωστε, από χωριό αρχίζει να μεταβάλλεται σε πόλη μόλις κατά τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας.
Επιβάλλεται να σταματήσω εδώ, γιατί διακατέχομαι όντως από ερευνητικό οίστρο ,και, επειδή είναι τόσα πολλά και πρωτόγνωρα τα όσα ανακάλυψα με τις έρευνές μου για την ιστορία μας και για τα όσα βίωσαν οι πρόγονοί μας, υπάρχει κίνδυνος να σας παρασύρω σε ατέρμονες και ατελεύτητες διηγήσεις για το κειμήλιο των θαλασσών, την Ελληνόεσσα Κύπρο. Τέλος, μαζί με τα συγχαρητήρια και τις ευχές μου για κάθε επιτυχία και ευοίωνο μέλλον στο εγκαινιαζόμενο σήμερα ερευνητικό κέντρο Alexander και, τις ευχαριστίες μου για την προσοχή σας, επιτρέψτε μου τελειώνοντας να μοιραστώ μαζί σας μια από τις μεγάλες χαρές που μου προσέφερε η έρευνα. Το καλοκαίρι του 2013 κατά τη διάρκεια των ερευνών μου στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας ανακάλυψα, σε έγγραφα των αρχών του 16ου αιώνα, τα ίχνη των προγόνων μου, βενετικής καταγωγής.
Είχαν επιβεβαιωθεί τότε πλήρως όσα είχε διασώσει η οικογενειακή προφορική παράδοση…
Σας ευχαριστώ!