Ομιλία Κώστα Χριστοδουλίδη, διευθυντή του Ερευνητικού Κέντρου Alexander College στη Γιορτή των Γραμμάτων και των Τριών Ιεραρχών του Δήμου Αραδίππου.
27 Ιανουαρίου 2016
«Το διακύβευμα της Παιδείας στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και της κρίσης»
«Ωδινάται η Οικουμένη, τα σπλάχνα της θρηνεί τα παιδιά της γιατί οι άνθρωποι δεν έχουν τόπο στις χώρες και στην καρδιά τους να χωρέσουν τους εξόριστους. Τα ορφανά και τις χήρες και τους ταπεινωμένους άντρες που ασθμαίνουν να πατήσουν το πόδι σε νέα γης που να μπορεί να καρπίσει το ψωμί τους. Η δική τους γης είναι γιομάτη ατσάλι και συντρίμμια! Τους τα δώρισαν οι Έμποροι των Εθνών! Κι εμείς δε φταίμε που ανεχόμαστε τους Έμπορους του θανάτου; Δε φταίμε που δε σηκώνουμε ανάστημα να τους σταματήσουμε»;
Αγαπητοί φίλοι, εκλεκτοί διοργανωτές, αγαπητοί εκπαιδευτικοί και μαθητές. Επέλεξα ταπεινά να εισαγάγω την παρέμβαση μου με το γεμάτο νόημα ποίημα «Εξόριστοι Μετανάστες» του εκπαιδευτικού, μακαριστού Κυριάκου Σαμάρα, τον οποίο τιμούμε εξίσου με τη σημερινή εορτή μας. Ο λόγος του διατρητικός των καρδιών και των ματιών μας. Γιατί παιδεία σήμερα, είναι η βάση για τη γνώση της αλήθειας και η αλήθεια απαιτεί τόλμη για να την διατυπώσεις. Και τι άλλο από τόλμη για τη γνώση και την ολοκλήρωση της προσωπικότητας του ανθρώπου και ειδικά των παιδιών δεν συμβολίζει η γιορτή των Γραμμάτων και των Τριών Ιεραρχών. Συμβολίζει ακόμα το βαθύτερο νόημα του ανθρωπισμού, του αλτρουισμού όπως είπε ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, «η ειρήνη είναι το γλυκύτερο πράγμα στον κόσμο».
Επιτρέψετε μου επίσης να συγχαρώ τα παιδιά και ειδικά τους δασκάλους τους για το θεατρικό απόσπασμα και το δρώμενο που θα παρουσιάσουν, το έργο του Μενέλαου Λουντέμη, «Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα». Ανυπομονώ να το απολαύσουμε, ιδιαίτερα έχοντας κατά νου, ότι ο μεγάλος Έλληνας συγγραφέας Μ. Λουντέμης, εργάστηκε μέχρι και λαντζιέρης, υπέστηκε τα πάνδεινα έως ότου να γίνει το ελληνικό σύμβολο του πόθου της παιδείας. Έχοντας κατά νου ότι ο ήρωας μας Μέλιος, ορφανό παιδί και πάμφτωχο, χρησιμοποιούσε τις πενταροδεκάρες που έβγαζε από την βοσκή για να αγοράσει βιβλία, για να μορφωθεί, χωρίς να έχει ως πρότυπο του την προσωπική οικονομική επιτυχία, αλλά για το μεγαλείο της αλήθειας, τι ποιο ωραίο πρότυπο για τους νέους μας σήμερα.
Οι τρεις τιτάνιες πνευµατικές µορφές του Μεγάλου Βασιλείου, του Γρηγορίου του Θεολόγου, και του Ιωάννη του Χρυσοστόμου είναι που µε σοφία, σύνεση και παρρησία στήριξαν και υποστήριξαν το δίπολο Ελληνισµού και Ορθοδοξίας, όπως βιώθηκε στο Βυζάντιο και ανα-βιώθηκε στον Νέο Ελληνισµό.
Αγαπητοί φίλοι, ζούμε σε μια εποχή με κοινά και διαφορετικά στοιχεία από την εποχή που οι τρεις Ιεράρχες έδρασαν: τότε που μέσα σε κυκεώνα χριστολογικών και τριαδολογικών αντιπαραθέσεων και αιρέσεων έδρασαν οι τρεις αλλά και άλλοι ιεράρχες που αντιτάχτηκαν, στην καταστροφική λαίλαπα. Ζούμε σε μια εποχή που αναστενάζει και ψάχνει για πρότυπα. Οι εραστές της αλήθειας και της γνώσης, Βασίλειος ο Μέγας, Θεολόγος Γρηγόριος και Ιωάννης ο Χρυσόστομος, προσφέρουν το δικό τους σημαντικό «μερτικό» και παράδειγμα σοφίας. Η Ιστορία δεν μπορεί να διαγράψει τα κεντρικά νοήματα της ύπαρξης τους, την πίστη, την καλότητα και το αγαθό της παιδείας.
Η μέρα των Γραμμάτων είναι ημέρα που χρειάζεται να υπομνήσουμε τα λόγια του Παλαμά: «τα σχολειά χτίστε. Κι ο δάσκαλος, ποιητής και τα βιβλία να είναι σαν κρίνα».
Ο Εορτασμός, είναι ταυτόχρονα μια ευκαιρία να αναρωτηθούμε γενικότερα ως κριτικά σκεφτόμενοι άνθρωποι μέσα σε ποιες συνθήκες αναπτύσσεται η παιδεία μας σήμερα.
Από τη μια είναι η παγκοσμιοποίηση, όπου ο κόσμος έχει τις τεχνολογικές δυνατότητες να σμικρύνει τις αποστάσεις και τον χρόνο. Είναι ένας κόσμος όμορφων προκλήσεων για τον νέο, όπου άλματα στην επιστήμη, στην επικοινωνία και στην τεχνολογία αναγεννούν την προσδοκία για ένα ωραιότερο μέλλον, σαν «τ’ αφρισμένα νερά που χύνονται μ’ ορμή απ’ τη χαράδρα» κατά τον Βασίλειο τον Μέγα. Αυτά τα νερά γεννούν την ελπίδα ότι η ορθή χρήση των μονοπατιών που κάποτε βίαια διανοίγουν τα ποτάμια, τίθενται τα θεμέλια για πρόοδο και ευημερία.
Παρόλα αυτά η πρόοδος στην ανθρωπότητα, όπως και η μόρφωση είναι άνισα μοιρασμένη. Παραφράζοντας τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο, «το χρυσάφι, (η σημερινή γνώση και πρόοδος), δε βρέθηκε για να δενόμαστε μ’ αυτό, αλλά για να λύνουμε τους δεμένους». Όμως «αλυσοδεμένοι» σήμερα παραμένουν, σύμφωνα με την UNESCO, 800 εκατομμύρια αναλφάβητοι στον κόσμο εκ των οποίων τα 2/3 γυναίκες. Μια διπλή ανισότητα όπου το χρυσάφι, (η εποχή της τεχνολογίας και της γνώσης), απολήγει, εις βάρος των φτωχών και των αδικημένων. Ζούμε στην εποχή όπου οι τρεις εταιρείες παγκόσμιοι κολοσσοί της πληροφορικής, με τα 200 δις του πλούτου που διαθέτουν θα μπορούσαν να επουλώσουν πληγές της κοινωνίας και της ανθρωπότητας που στενάζει, από την έλλειψη ανάπτυξης ή των βασικών εργαλείων ευημερίας. Ας θυμηθούμε τα λόγια του Ιωάννη του Χρυσοστόμου: «Ντρέπομαι», κάθε φορά που βλέπω πολλούς πλούσιους να γυρίζουν εδώ κι εκεί, να ιππεύουν άλογα με χαλινάρια χρυσά, να σέρνουν πίσω τους δούλους χρυσοφορεμένους, να έχουν στο σπίτι τους κρεβάτια ασημένια κι ένα σωρό άλλα φανταχτερά πράγματα κι όταν έλθει η ώρα να δώσουν κατιτί στο φτωχό τότε γίνονται κι απ’ τους φτωχούς φτωχότεροι. Δε μας χρειάζεται τέτοια ελεημοσύνη. Αγάπη θα πει θυσία, θα πει γενναιοψυχία και άφθονο αίσθημα».
Επιπρόσθετα συνεχίζοντας την αναδρομή μας στις σύγχρονες προκλήσεις, στην Ευρωπαϊκή Ένωση παρά τα μικρά βήματα, το ποσοστό της σχολικής αποτυχίας και της εξόδου από το σχολείο φτάνει περίπου στο 11%, ενώ παρά την προηγούμενη ανοδική τάση, μόνο το 37% του πληθυσμού μέχρι 34 ετών έχει φοιτήσει στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι μέσα στον ορυμαγδό των αρνητικών δεικτών γενικά στην Κύπρο, είναι και η φωτεινή εξαίρεση όπου μειώσαμε στο 7% την σχολική αποτυχία κατά το 2014, ενώ ο μέσος όρος στην ΕΕ όπως έχουμε αναφέρει πιο πάνω είναι πολύ μεγαλύτερος.
Ένας άλλος δείκτης της επένδυσης στο μέλλον, είναι το επίπεδο της έρευνας και της καινοτομίας. Δυστυχώς η Έρευνα και Ανάπτυξη στην Ευρώπη παραμένει σε χαμηλά επίπεδα ως ποσοστό δαπανών, φτάνοντας μόνο στο 2% ενώ στην Κύπρο οι εξελίξεις είναι πολύ πιο δραματικές αφού η δαπάνη δεν ξεπερνά το 0,5% του ΑΕΠ.
Αγαπητοί φίλοι, η περίοδος της διεθνούς οικονομικής κρίσης δημιούργησε κάθετα προβλήματα τα οποία ο εκπαιδευτικός, το σχολείο και γενικά οι φορείς της παιδείας αντιμετωπίζουν. Η εκτεταμένη ανεργία και υποαπασχόληση, ο δραματικός σε ορισμένες περιπτώσεις περιορισμός των αμοιβών, αλλά και η κυοφορούμενη κοινωνική παρακμή, επιδρούν δραματικά στην αντίληψη μας για την αναγκαιότητα της μόρφωσης και της παιδείας. Μια έρευνα στην Ελλάδα διαφωτίζει σχετικά ότι:
- πληθαίνουν τα παιδιά που βιώνουν την κακοποίηση που γεννούν η φτώχεια, η ανέχεια και η ανεργία.
- Η οικονομική δυσπραγία των γονέων, η αύξηση της ανεργίας και η ευρύτερη κοινωνική αποδιοργάνωση αντικατοπτρίζονται φανερά πλέον στην καθημερινότητα του σχολείου ενώ έντονη είναι και η αδιαφορία απέναντι στη σχολική τάξη και τις απαιτήσεις της. Οι γονείς, έχοντας πολύ πιο άμεσα προβλήματα επιβίωσης να αντιμετωπίσουν, παραμελούν τη σχολική επίβλεψη των παιδιών τους.
- Η σχολική διαρροή αποτελεί μια επίσης νέα πραγματικότητα, καθώς πολλά παιδιά δε μπορούν να πηγαίνουν στο σχολείο, την στιγμή που στο σπίτι τους, στην οικογένεια τους δεν υπάρχουν τα αναγκαία πλέον της σίτισης και ένδυσης τους.
- Ανάμεσα στα αποτελέσματα της κρίσης τα σοβαρότερα, εκτός του βιοποριστικού, για τα παιδιά είναι η αύξηση του άγχους, η αύξηση της βίας και η μείωση της επίδοσης στο σχολείο.
Επιπρόσθετα, μέσα στις συνθήκες της λιτότητας και της κρίσης, οι δαπάνες για την παιδεία περικόπτονται γεγονός που επιδρά μακροπρόθεσμα στο τελικό αποτέλεσμα της γνωστικής διαδικασίας.
Η Γιορτή των Τριών Ιεραρχών, του Βασιλείου από την Καισάρεια, του Γρηγορίου από τη Ναζιανζό και του Ιωάννη από την Αντιόχεια, γιορτάζεται από όλο τον Ελληνισµό µε πανηγυρικές οµιλίες για την προσφορά των τριών διδασκάλων και διανοητών στα Ελληνικά γράµµατα και την Παιδεία. Γι΄ αυτό και έχει καθιερωθεί ως η “Γιορτή των Γραµµάτων”.
Συνοπτικά, θα έλεγα ότι το διακύβευμα της παιδείας αν μπορούσε να συμπυκνωθεί σε δύο προτάσεις θα ήταν, από τη μια η διαχείριση της παγκοσμιοποίησης της τεχνολογίας, των σύγχρονων μεθόδων διδασκαλίας, της ολόπλευρης υποστήριξης του παιδευτικού έργου ως ευκαιρίας για γνώση και αλήθεια, επέκταση της ευημερίας.
Δεύτερο, η αντίσταση στην οικονομική κρίση, στον πόλεμο, στην προαγωγή του μίσους όποιο μανδύα κι αν αυτή ενδύεται και στην αντίσταση στην κρίση αξιών, με τη κοινωνική αλληλεγγύη, τον αλτρουισμό και την προστασία του χαρακτήρα και της καθολικότητας της παιδείας.
Εκ κατακλείδι, με την έμφαση στις αξίες που πρέσβευαν οι τρεις Ιεράρχες, ορισμένες από τις οποίες επιχείρησα να αναπτύξω με την παρέμβαση μου και πάνω από όλα υπογραμμίζοντας και συμφωνώντας με τα γραφτά του καθηγητή Μπαμπινιώτη ότι «εν τέλει τους τρεις ιεράρχες δεν τους ανέδειξε τόσο η δράση τους και τα συγγράµµατά τους όσο το ήθος τους ως ελεύθερα στοχαζόμενων ανθρώπων», εκείνο που χρειάζεται σήμερα είναι ο σεβασμός στην ελευθερία και στα δικαιώματα, στο ίδιο το δικαίωμα της ζωής, της μόρφωσης και της ανθρωπιστικής παιδείας.
Τέλος συγχαίρω τα παιδιά για τις επιτυχίες τους και εύχομαι να συνεχίσουν με τη στήριξη της οικογένειας τους, των δασκάλων τους, του Συνδέσμου Γονέων και των δημοτικών αρχών τις οποίες και ευχαριστώ θερμά για την πρόσκληση που μας απεύθυναν.