γ. 1884 – Βουδαπέστη, Ουγγαρία.
π. 1960 – Hierden, Ολλανδία.
Ιδρυτικό μέλος του De Stijl
Χαρτοφυλάκιο: Ζωγραφική, γλυπτική, γραφικές τέχνες, σχεδιασμός εσωτερικών χώρων, σχεδιασμός επίπλων, σχεδιασμός υφασμάτων και υαλογραφία.
Μέχρι τη δεκαετία του ’80 η συμβολή και το έργο του Huszár στο χώρο του De Stijl ήταν σχεδόν άγνωστα. Οι ερευνητές «ανακάλυψαν» τον Εβραϊκής καταγωγής καλλιτέχνη και αρκετά στοιχεία για το έργο του όταν κατά την συγκεκριμένη δεκαετία τα αρχεία του van Doesburg και ορισμένα άλλα ντοκουμέντα και γεγονότα έφεραν στο φως νέες πληροφορίες που για 60 χρόνια ήταν εντελώς άγνωστες. Χρησιμοποιώ το ρήμα «ανακάλυψαν» γιατί έχω δημιουργήσει την εντύπωση πως οι πλείστοι ολλανδοί μελετητές και συγγράφεις του «δικού τους ολλανδικού De Stijl» εσκεμμένα η μή, φαίνεται να αγιάζουν μονάχα τα γένια τους. Ακόμη και αναφορές για καλλιτέχνες του De Stijl από το γειτονικό Βέλγιο υστερούν σε όγκο και ουσία εν συγκρίσει με τις αναφορές για τους γηγενείς καλλιτέχνες, πόσο μάλλον για κάποιον από τη «μακρινή Ουγγαρία». Αυτό φαίνεται να αδικεί ιδιαιτέρως τον Huszár. Είμαι πεπεισμένος πως ο Huszár υπήρξε ο ιθύνων νους πίσω από το οικοδόμημα του De Stijl.
Ο Huszár γεννήθηκε το 1884 στην Ουγγαρία. Το 1901 αρχίζει τις σπουδές του στη Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών της Βουδαπέστης. Τα επόμενα χρόνια εισέρχεται σε μια παρατεταμένη πνευματική και καλλιτεχνική περιπλάνηση. Πρώτα πάει στο Μόναχο όπου και συνεχίζει τις σπουδές του. Ακολούθως μεταβαίνει στο Παρίσι για λίγους μήνες μεταξύ 1907 και 1908. Στη συνέχεια επισκέπτεται το Λονδίνο, για να καταλήξει τελικά στα τέλη του 1908 στην Ολλανδία όπου και εγκαταστάθηκε στο Voorburg κοντά στη Χάγη.
Η γνωριμία του με τους Theo van Doesburg και Piet Mondrian τον φέρνει το 1917 να συμμετέχει στην ίδρυση του De Stijl. Υπογράφει το πρώτο Μανιφέστο μαζί με άλλα μέλη. Μέχρι το 1923 σχεδίαζε τα εξώφυλλα του ομώνυμου περιοδικού και δημοσίευε αρκετά άρθρα του σε αυτό.
Σε ένα άρθρο του στην έκδοση του περιοδικού De Stijl τον Σεπτέμβριο του 1922, επηρεασμένος από τις απόψεις του Theo van Doesburg με τις οποίες συμφωνούσε, ο Huszár κατηγορούσε με πολύ σκληρό ύφος το γειτονικό Bauhaus για την «μη παραγωγικότητα» του η οποία το καθιστούσε «ένοχο για τα εγκλήματα εναντίον του κράτους της Γερμανίας και του πολιτισμού».
«Υπάρχει άραγε κάποια προσπάθεια ενοποίησης διαφόρων πειθαρχιών σε ένα ενωμένο συνδυασμό χώρου, φόρμας και χρώματος; Φωτογραφίες, τίποτα άλλο παρά φωτογραφίες. Γραφικά και προσωπικά κομμάτια γλυπτικής. Αυτά που εκθέτει ο Feininger έχουν γίνει και μάλιστα καλύτερα στη Γαλλία πριν δέκα χρόνια (Κυβισμός του 1912). Ο Klee γρατζουνίζει αρρωστημένα όνειρα. Οι άδειες και πομπώδεις πασαλείψεις του Itten προσδοκούν μονάχα σε επιφανειακές εντυπώσεις. Η δουλειά του Schlemmer είναι πειραματισμοί γνωστοί σε μας από δουλειές άλλων γλυπτών. Στο νεκροταφείο της Βαϊμάρης στέκεται ένα εξπρεσιονιστικό μνημείο του διευθυντή Gropius, το αποτέλεσμα μιας φτηνής φιλολογικής ιδέας που δεν μπορεί να συναγωνιστεί ούτε ακόμη και με τα γλυπτά του Schlemmer. Στην ανάγκη ολοκλήρωσης των στόχων που επεδίωκε το Bauhaus με το μανιφέστο του χρειάζονται άλλοι δάσκαλοι, δάσκαλοι που ξέρουν πως δημιουργείται η ενοποιημένη τέχνη και τι συνεπάγεται με αυτό και επίσης πως να παρουσιάσουν την ικανότητα τους να δημιουργήσουν κάτι τέτοιο…»
Ασφαλώς ο Huszár όταν μιλούσε για «νέους δασκάλους» που χρειαζόταν το Bauhaus εννοούσε τον van Doesburg. Είναι πραγματικά αξιοσημείωτο το πως οι δυο άντρες μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα μετά τη δημοσίευση του συγκεκριμένου άρθρου έγιναν άσπονδοι εχθροί και ο πρώτος αποχωρεί από το De Stijl.
Ο Huszár επηρεάστηκε τόσο από τον Κυβισμό όσο και από τον Φουτουρισμό. Ο κυβισμός άρχισε το 1906 με τους Ζωρζ Μπράκ και Πάμπλο Πικάσο, που ζούσαν στο Παρίσι και κράτησε μέχρι την έναρξη του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου το 1914. Στο κυβισμό τα αντικείμενα χωρίζονται, αναλύονται και συνθέτονται ξανά σε μια αφηρημένη μορφή. Αντί οι καλλιτέχνες να αποδίδουν τα αντικείμενα από μια συγκεκριμένη γωνία, τα διαιρούν σε πολλαπλές απόψεις, βλέποντας έτσι ταυτόχρονα πολλές διαφορετικές διαστάσεις ή όψεις των αντικειμένων. Συχνά οι επιφάνειες των όψεων ή τα πλάνα, τέμνονται σε γωνίες που δεν έχουν κάποιο αναγνωρίσιμο βάθος.
Ο Φουτουρισμός τοποθετείται χρονικά την περίοδο 1909 – 1920. Πατέρας του φουτουριστικού κινήματος υπήρξε ο Ιταλός ποιητής Φίλιππο Τομάσο Μαρινέτι. Κατά την έκφραση των φουτουριστών «ένα αυτοκίνητο είναι ωραιότερο από τη Νίκη της Σαμοθράκης». Όπως έγραφε ο ίδιος ο Μαρινέτι: «O Φουτουρισμός βασίζεται στην πλήρη ανανέωση της ανθρώπινης ευαισθησίας, που προκαλείται από τις μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις. Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν τον τηλέγραφο, το τηλέφωνο, το φωνόγραφο, το ποδήλατο, τη μοτοσικλέτα, το αυτοκίνητο, το υπερωκεάνιο, το πηδαλιοχούμενο, το αεροπλάνο, τον κινηματογράφο και τη μεγάλη εφημερίδα δεν έχουν ανακαλύψει ακόμη πως αυτά τα μέσα επικοινωνίας, μεταφοράς και πληροφόρησης ασκούν αποφασιστική επίδραση στην ψυχή τους».
Ο Huszár αν και έζησε στο Παρίσι εντούτοις η δουλειά του είναι πιο συγγενική με την αφηρημένη τέχνη που προερχόταν από την κεντρική Ευρώπη. Οι γεωμετρικές φόρμες που χρησιμοποιούσε στους πίνακες του είχαν χαρακτηριστικά στοιχεία ουγγαρέζικης αβάν-γκαρντ παρά αυτών που χρησιμοποιούσαν οι ολλανδοί και γάλλοι συνάδελφοι του. Άρχισε την καριέρα του ζωγραφίζοντας περισσότερο αφηρημένες φιγούρες, ακολούθως μέσο του De Stijl κινείται προς τα γεωμετρικά σχήματα και περί τα τέλη της δεκαετίας του 1920 επανέρχεται στην αρχική του δουλειά προσθέτοντας σε αυτή μια σαφήνεια και ευγένεια. Είναι γεγονός πως ως γραφίστας και διακοσμητής εσωτερικών χώρων χαρακτηριζόταν περισσότερο από την σταθερότητα του στη χρήση γεωμετρικών σχημάτων.
Μαζί με τον van Doesburg ο Huszár από τα τέλη του 1916 άρχισαν να μελετούν κατά πόσο θα μπορούσε η αφηρημένη τέχνη να ενσωματωθεί σε ένα αρχιτεκτονικό πλαίσιο. Η μελέτη αυτή έφερε τους δυο να έχουν μια τακτική επαφή και συνεργασία με τους αρχιτέκτονες Oud, Wils και van ‘t Hoff. Θεωρείται αρκετά πιθανόν πως αυτός που έφερε τον Wils στις τάξεις του De Stijl ήταν ο Huszár.
Δεν ήταν λίγες οι φορές που οι van Doesburg, Mondrian, van der Leck και Huszár αντάλλαζαν απόψεις για θέματα ζωγραφικής, θεματολογίας, τεχνοτροπίας, θεωρίας και χρωμάτων. Η εξέλιξη τόσο της δικής τους δουλειάς αλλά και της δουλειάς των άλλων ήταν κύριο θέμα στην τακτική αλληλογραφία που είχαν μεταξύ τους. Σε μια επιστολή του ο Mondrian προς τον van Doesburg το 1918 έγραφε: «Έδειξα την νέα μου δουλειά στον Huszár και την έκρινε ως καλή. Άρχισα να χρησιμοποιώ συνηθισμένη υποδιαίρεση χωρίς να γνωρίζω πως και Huszár έκανε το ίδιο. Εξακολουθώ να δουλεύω και να προβληματίζομαι για αυτή τη νέα υποδιαίρεση και πιστεύω πως στο τέλος θα είναι διαφορετική από αυτή του Huszár».
Η Γαλλία έγινε ο κύριος χώρος δραστηριότητας του De Stijl όταν ο Theo van Doesburg μετακόμισε στο Παρίσι το 1923. Το γεγονός πως το περιοδικό De Stijl εκδιδόταν στην ολλανδική γλώσσα δυσκόλευε στο να διαδοθεί η θεωρία του ρυθμού σε γάλλους καλλιτέχνες και κριτές. Κάτι που βοήθησε ήταν τα δυο άρθρα που δημοσιεύτηκαν στα γαλλικά το 1920, αυτό του Piet Mondrian «Le Néo-Plasticisme» και του Theo van Doesburg «Classique – Baroque – Moderne». Όταν αργότερα εμφανίστηκαν αναδημοσιεύσεις αρκετών εκδόσεων του περιοδικού De Stijl στα γαλλικά, είναι χαρακτηριστικό πως ίσως την μεγαλύτερη εντύπωση δεν έκαναν οι πίνακες ζωγραφικής του Theo van Doesburg, του Piet Mondrian ή του van der Leck αλλά αυτοί του Huszár. Το έργο του «Σφυρί και πριόνι» του 1917 ήταν ένα εκ των μοναδικών δυο έργων που παρουσιάστηκαν ποτέ έγχρωμα στο περιοδικό De Stijl (το άλλο ήταν το έργο του El Lissitzky «Ιστορία δυο τετραγώνων» (1922). Ο γάλλος ζωγράφος Fernand Léger ήταν ένας από τους πρώτους ζωγράφους που εκτίμησαν την δυναμική που παρουσίαζαν οι πίνακες του Ούγγρου καλλιτέχνη. Ο Huszár έλαβε μέρος στην έκθεση «Les Architectes du groupe de Stijl» το φθινόπωρο του 1923 στο Παρίσι. Ήταν μια έκθεση που έγινε στη γκαλερί του Rosenberg ο οποίος ήταν ένας από τους μεγαλύτερους εμπόρους τέχνης αβάν-γκαρντ στο Παρίσι. Ο Rosenberg έδειχνε ιδιαίτερη προτίμηση σε μνημειακά έργα τέχνης προερχόμενα από αρχιτεκτονικούς ρυθμούς, κάτι που βόλευε αφάνταστα στην προώθηση του De Stijl.
Η ζωγραφική De Stijl παρουσιάστηκε πιο εκτεταμένα στο Παρίσι γύρω στα τέλη του 1925 στην έκθεση «Art d’aujourd’hui» που οργάνωσε ο πολωνός καλλιτέχνης Victor-Yanaga Poznanski. Αυτή ήταν μια προσπάθεια να παρουσιαστεί μια νέα εναλλακτική πρόταση της μεταπολεμικής τέχνης από αυτή που επικρατούσε στο Παρίσι μέχρι τότε. Η έκθεση περιελάμβανε έργα των Van Doesburg, Mondrian, Domela, Vordemberge-Gildeward και Huszár και θεωρείται η μεγαλύτερη ομαδική έκθεση ζωγραφικής που έγινε μέχρι σήμερα από μέλη και πρώην μέλη του De Stijl.
Ο Vilmos Huszár χρησιμοποίησε την εμπειρία που απέκτησε ως ζωγράφος και τις αρχές του De Stijl τόσο στην εσωτερική διακόσμηση όσο και στον σχεδιασμό επίπλων και υφασμάτων. Κύριο χαρακτηριστικό των διακοσμήσεων του ήταν τα πολύχρωμα πατώματα, τοίχοι, ταβάνια και έπιπλα. Πίστευε πως ο χώρος αποτελείται από την ένωση χρωματικών επιφανειών και την παρουσία υλικών. Σταματά την ζωγραφική το 1918 μέχρι το 1921 και συγκεντρώνεται εξολοκλήρου στη δημιουργία αφηρημένων χρωματικών σχημάτων για την διακόσμηση εσωτερικών χώρων. Συνεργάζεται με αρκετούς αρχιτέκτονες και σχεδιαστές και σχεδιάζει συνολικά 13 εσωτερικούς χώρους. Ορισμένοι από αυτούς τους χώρους κατασκευάστηκαν αλλά δυστυχώς δεν διατηρηθήκαν.
Το 1919 σχεδιάζει και διακοσμεί με δικές του χρωματικές συνθέσεις την κρεβατοκάμαρα του σπιτιού «Bruynzeel», στο Voorburg. Τα έπιπλα σχεδιάζει ο Piet J. C. Klaarhamer.
Ακολουθεί η συνεργασία του με τον Piet Zwart, όπου για 2 χρόνια 1920 – 1921 σχεδιάζουν έπιπλα μαζί.
Το 1923 εγκαταλείπει το De Stijl και συνεργάζεται με τον Gerrit Rietveld. Σχεδιάζουν τον εσωτερικό χώρο του κτηρίου όπου στεγάστηκε η «Έκθεση Τέχνης Βερολίνου» στην ομώνυμη πόλη. Την ίδια χρονιά γνωρίζει τον Ρώσο καλλιτέχνη El Lissitzky κατά τη διάρκεια της «Πρώτης Έκθεσης Ρώσων Καλλιτεχνών». Ήταν η πρώτη φορά που Ρώσοι καλλιτέχνες παρουσίαζαν έργα τους στην δυτική Ευρώπη. Ο El Lissitzky συνόδευε την έκθεση στο μουσείο Stedelijk στο Άμστερνταμ αλλά παράλληλα έδωσε και αρκετές διαλέξεις.
Το 1921 ο J. J. P. Oud σχεδιάζει τη Νέα Αποστολική Εκκλησία στο Kiefhoek. Μοναδικό διακοσμητικό στοιχείο του κτηρίου αυτού ήταν τα γυαλιά βιτρό τα οποία σχεδίασε ο Huszàr. Ο Αμερικανός ιστορικός αρχιτεκτονικής Henry-Russell Hitchcock χαρακτήριζε το συγκεκριμένο κτήριο, σε άρθρα του το 1931, ως «ένα από τα πιο όμορφα δημιουργήματα αρχιτεκτονικής», ενώ άλλες κριτικές το χαρακτήριζαν ως «απλό και τόσο ουδέτερο που φαινόταν περισσότερο σαν εργοστάσιο παρά εκκλησία».
Το 1926 ανέλαβε και δημιούργησε μια πλήρη οπτική εταιρική ταυτότητα για τα τσιγάρα Miss Blanche Virginia. Σχεδίασε το λογότυπο, τη συσκευασία και τις διαφημίσεις του συγκεκριμένου προϊόντος με μεγάλη επιτυχία.
Ας πάμε πίσω στο καλοκαίρι του 1917 για να ολοκληρώσω την αναφορά μου στο χαρτοφυλάκιο του Huszàr. Υπήρξε ένα παραγωγικό έτος το 1917 για τον Ούγγρο. Ενώ ασχολείται με τον σχεδιασμό του λογότυπου για το περιοδικό De Stijl (εκδόθηκε τον Νοέμβριο του 1917), ο Huszàr ασχολείται και με κάτι άλλο, κάτι πρωτοποριακό για τη εποχή. Ο Theo van Doesburg σε ένα γράμμα του προς τον Anthony Kok του αποκαλύπτει τη «νέα ανακάλυψη» του Huszàr. «Έχει ανακαλύψει κάτι εντελώς καινούργιο, ένα κινούμενο πίνακα ζωγραφικής. Φαίνεται πως κάποια πειράματά του εμπνευσμένα από το Φουτουριστικό κίνημα απέφεραν καρπούς. Δημιούργησε μια φιγούρα θεάτρου σκιών η οποία με μηχανική υποστήριξη έδινε ελάχιστες κινήσεις στο είδωλο». Ο Theo van Doesburg έγραφε για τη «Μηχανική Φιγούρα του Χορευτή» (Mechanische Dansfiguur, Ολλανδικά – Mechanical Dancing Figure, Αγγλικά).
Μετά τον θάνατο του Theo van Doesburg στις 7 Μαρτίου του 1931, ο J. J. P. Oud βοήθησε τη σύζυγο του Nelly van Doesburg να εκδώσει μια αποχαιρετιστήρια έκδοση του περιοδικού De Stijl. Αρκετά πρώην μέλη συνέβαλαν στην προσπάθεια αυτή, αλλά ο Huszàr ήταν ένας από τους λίγους που αρνήθηκαν λόγο των διαφορών που είχε με τον van Doesburg
Ένα μεγάλο μέρος της δουλείας του Huszàr είναι δυστυχώς άγνωστο. Πολλά από τα έργα ζωγραφικής και τα γλυπτά του είναι μόνο γνωστά μέσω φωτογραφιών που εμφανίστηκαν στο περιοδικό De Stijl, ή από φωτογραφίες που άφησε ο ίδιος μετά τον θάνατο του.
Στέφανος Χριστοδουλίδης
Υπέυθυνος κλάδου Interior Design